Pąk Paweł

plut. Pąk Paweł 1917/86/III, 2K, Poległ 12.V.44 na polu chwały w walkach pod m. Cassino (Włochy) i dnia 14.V.44 został pogrzebany na cmentarzu woj. 5KDP w AQVAFUNDATA (Acquafondata) (Włochy) wsp. 965.265 - Dz.I, Rz. B, grób 10. Rozk. 13 B.S. Nr 101/44.

Pąk Paweł - Dokumenty

Praca została przygotowana przez Marię Geryło ( przy małej pomocy mamy Anny Geryło) w ramach konkursu Póki nie jest za późno organizowanego przez Centralne Muzeum Jeńców Wojennych.

Plutonowy Paweł Pąk

Bohater z Rozkoszówki

Paweł Pąk na pewno jest najbardziej znanym bohaterem z Rozkoszówki, ale w trakcie poszukiwań zrozumiałam, że bohaterów w tej wsi było wielu. Ojciec Pawła zginął w Oświęcimiu, jego matka Marianna przenosiła meldunki między grupami powstańców. Brat Adam był partyzantem, który po wojnie zmarł na gruźlicę, jego siostra Katarzyna i Stefan ukrywali się w czasie II wojny światowej po wysiedleniu. Brat Stanisław został wysłany transportem śmierci do Mord, gdzie został uratowany przed śmiercią głodową przez przypadkową rodzinę. Po drodze do Mord cierpiał bardzo z powodu wielkich mrozów – odmroził sobie palce u stóp. Podobne historie słyszałyśmy w każdym rozkoszowskim domu – o dzieciach, które ukrywały się za piecem, o matkach, które błagały strażników o możliwość ucieczki, o ukrywaniu się dzieci w budzie groźnego psa. Wszyscy mieszkańcy Rozkoszówki byli bohaterami.

Rodzice Pawła

Małżeństwo Marianny Wojtasiuk i Pawła Pąka (ojciec miał tak samo na imię jak syn) było zawarte w 1907 roku w miejscowości Uchanie, na Zamojszczyźnie. Marianna pochodziła z Rozkoszówki a Paweł z położonych obok Glinisk. Akt ślubu został spisany cyrylicą – w języku rosyjskim. Zarówno Marianna jak i Paweł byli niepiśmienni. Małżonkowie żyli spokojnie aż do czasów I wojny światowej, kiedy to brat Marianny, Franciszek został zaciągnięty do armii (najprawdopodobniej rosyjskiej) i ślad po nim zaginął. W 1915 roku przez Rozkoszówkę przeszła epidemia tyfusu, którą przynieśli żołnierze i która spowodowała śmierć wielu osób – m.in. rodziców Marianny (zmarli kolejno w styczniu i w marcu 1916roku). Młoda mężatka zaopiekowała się dwójką swojego osieroconego rodzeństwa – Władysławą i Józefem. Była dla nich jak matka.

Akt ślubu Pawła Pąka i Marianny Wojtasiuk, 1907 rok.

Marianna miała jeszcze dziesięcioro własnych dzieci, niestety przeżyło tylko sześcioro: Eleonora, Paweł, Adam, Katarzyna, Stanisław i Stefan.

Marianna i Paweł Pąk, rodzice Pawła Pąka

Losy Pawła Pąka, żołnierza Armii Andersa

Paweł był najstarszym synem Pąków. Urodził się 10 lat po ślubie. Bardzo trudno było zdobyć akt urodzin Pawła syna. Urząd Stanu Cywilnego w Uchaniach przechowuje dokumenty 100 lat a my nasze poszukiwania rozpoczęłyśmy pod koniec 2018 roku. Aby zdobyć dokument musiałyśmy się udać do Archiwum Państwowego w Zamościu.

Rodzice nie podpisali aktu ślubu – wynika z niego, że nie potrafili pisać, później okazało się, że Marianna Pąk potrafiła się podpisać i umiała czytać drukowane pismo. Chrzestnymi byli Michał Pąk i Franciszka Pająk, ale świadkami zgłaszającymi byli sami mężczyźni.

Akt urodzin Pawła Pąka syna (7 marca 1917 roku)

Paweł chodził do szkoły w Rozkoszówce w latach 1925-31 – dowiedziałam się tego czytając akta radzieckie w Wojskowym Instytucie Historycznym, po skończeniu szkoły pracował na roli. Ludzie z Rozkoszówki wspominali, że matka uważała go za bardzo mądrego. Jeszcze przed wybuchem II Wojny Światowej Paweł został powołany do wojska. W sierpniu tego roku, gdy przebywał na urlopie w Rozkoszówce dostał powołanie na wojnę. Kilku świadków wciąż pamięta tę chwilę. Profesor Maria Stopa-Boryczka, wnuczka Marianny Pąk wspominała młodego mężczyznę w mundurze płaczącego wraz z matką, która już wtedy przeczuwała, że widzi go po raz ostatni. – On już do nas nie wróci – powiedziała Marianna Pąk, gdy za synem zamknęły się drzwi.

Odtworzyłam losy Pawła – wraz z mamą odwiedziłam wiele rozkoszowskich rodzin a także archiwa państwowe. Według Instytutu Pamięci Narodowej Paweł został aresztowany 19 września 1939 we Włodzimierzu Wołyńskim. Jak to się stało, że Paweł został aresztowany? Od lokalnego historyka pana Senkowskiego dowiedziałyśmy się, że jego teść opowiadał o szczegółach tego wydarzenia. Paweł został zwolniony we Włodzimierzu do domu – dowództwo uznało, że żołnierze nie będą walczyć z Rosjanami. Po drodze został aresztowany przez Sowietów, a następnie przesłuchany. Ktoś mądrze doradził Pawłowi, żeby nie zdradzał się z tym, że wcześniej służył w wojsku.

Z akt radzieckich znamy nazwę dywizji, w której służył.
24 pułk piechoty, 27 Dywizja – zapasowa). Wojskowy Instytut Historyczny

Niestety nie zachowało się zdjęcie Pawła ale za to Rosjanie dokładnie podali jego rysopis: 165 cm (wtedy był to średni wzrost), niebieskie oczy i blond włosy. Paweł był piśmienny, stąd zachował się jego podpis pod przesłuchaniem. Z danych IPN wynika, że jeniec kilkakrotnie zmieniał obóz.

Losy Pawła Pąka, dane z IPN

Paweł na początku trafił do obozu Karakub w Doniecku, było to największy obóz pracy przymusowej. Razem z Pawłem został uwięziony jego kolega Michał Jędruszczak, który pochodził z okolicznego Teratyna. Odwiedziłyśmy jego córkę, która przekazała nam wspomnienia ojca z tego czasu. Żołnierze największy problem mieli z wszami, które wchodziły w oczy, w usta, wygryzały skórę – były bardzo agresywne. Po ciężkiej zimie, w czerwcu 1940 roku jeńcy zostali przewiezieni na Syberię, do obozu Siewżerdorłag, gdzie pracowali przy budowie linii kolejowej. Paweł był tam rok, a potem został przetransportowany do obozu tymczasowego w Juży i na początku września 1941 roku dostał się do nowopowstającej polskiej armii w Tatiszczewie. Żołnierz trafił do 5 Wileńskiej Dywizji Piechoty.

Wizyta u córki Michała Jędruszczaka

Poszukiwania zdjęcia Pawła Pąka trwały długo. Gdy pytałam rodzinę o jakiekolwiek pamiątki po bohaterze, okazywało się, że niestety nic nie ma. Żadnego choćby zdjęcia. Podejrzewałam, że wszystkie zginęły w pożarze w 1959 roku, kiedy to spłonął rodzinny dom Pawła. Aż w końcu wpadłam na pomysł i prosiłam rodzinę o pokazanie wszystkich starych zdjęć, które fotografowałam i przesyłałam dalej. W poszukiwaniach bardzo pomogła Krystyna Stopa z Rozkoszówki. Na jednym, ze zdjęć rozpoznała narzeczoną Pawła i stwierdziła, że stojący obok mężczyzna to na pewno on. Informację potwierdziły jedyne dwie żyjące krewne, które pamiętały Pawła: Maria Stopa-Boryczka – siostrzenica oraz Stanisława Wojtasiuk, kuzynka.

Niestety to jedyne zdjęcie Pawła, jakie udało nam się odnaleźć.
Paweł z narzeczoną, najprawdopodobniej sierpień 1939

Paweł przeszedł cały szlak Andersa – aż do Włoch, gdzie wraz z 13 Batalionem Rysiów został przetransportowany pod koniec lutego. Tam Paweł kupuje sobie słownik włosko – polski i uczy się języka. W dniu 13 maja, w czasie szturmu na Widmo starszy kapral Paweł Pąk niestety ginie. Jego ciało widzi kolega z armii – sanitariusz Michał Jędruszczak, który po śmierci Pawła odwiedza matkę żołnierza o opowiada jej o synu. Wraz z mamą w grudniu ubiegłego roku odwiedziłyśmy córkę sanitariusza, ale ona niestety niewiele nam mogła opowiedzieć o Pawle. Wiedziała tylko, że był kawalerem i że jej ojciec widział po bitwie ciało żołnierza.

Paweł, zanim wyruszył na bitwę, przekazał swojemu szefowi, aby w razie śmierci jego rzeczy oddać ojcu i matce. Tymczasem ojciec Pawła żołnierza, także Paweł, nie żył już od ponad roku (zginął w Oświęcimiu). Paweł do końca nie wiedział o losach ojca.

Oświadczenie Wojciecha Zmyślonego, przełożonego Pawła.

Starszy sierżant Wojciech Zmyślony, źródło: http://www.rysie.montecassino.eu/

Świadkowie z Rozkoszówki twierdzą, że matka Pawła dowiedziała się o śmierci syna z oficjalnego zawiadomienia. Wydaje się jednak, że dowiedziała się tego wcześniej od Michała Jędruszczaka. Wiem, że odwiedzał ją po wojnie. W Archiwum Wojskowym znalazłam pismo matki Pawła z grudnia 1946 rok z prośbą o przesłanie rzeczy syna. Podaje w nim błędną nazwę Monte Cassino i nieprawdziwą datę śmierci.

.

Pismo matki Pawła z grudnia 1946 roku

Informacja o śmierci Pawła Pąka wysłane dopiero w 1947 roku.

Żołnierz po śmierci został odznaczony Krzyżem Walecznych i awansowany ze stanowiska starszego kaprala na plutonowego. Wojskowy Instytut Historyczny

Grób Pawła Pąka, Monte Cassino, zdjęcie Maria Geryło

Paweł zostawił po sobie trochę pamiątek: bransoletkę, apaszkę i pierścionki.
Niestety większość przedmiotów spłonęła w pożarze domu prapraabci
w 1959 roku. Wojskowy Instytut Historyczny

Udało nam się znaleźć trochę pamiątek po Pawle Pąku – cała rodzina była bardzo pomocna.

Zegarek Omega – pamiątka po Pawle Pąku

Pierścionek z napisem Iraq albo Iran

Zaginęły niestety pozostałe pamiątki, w tym medale. Pewien urzędnik z Uchań wypożyczył je od matki Pawła i niestety już ich nie oddał. Jego dom spłonął w Rozkoszówce 20 lat temu. Matka Pawła dostała z Londynu jeszcze 2 pamiątki – biały koc, z którego jej wnuczka uczyła sobie płaszcz oraz spadochron, z którego córka uszyła sobie suknię ślubną.

Zdjęcie Marii Stopa-Boryczka w płaszczu uszytym z wysłanej tkaniny.
Płaszcz niestety nie zachował się.

Matka do końca życia wspominała swojego syna – często płakała i mówiła, że był jej ukochanym dzieckiem. Medale, które dostała po śmierci syna niestety przepadły – matka przekazała je urzędnikowi ZBOWiD-u, który miał pomóc w zorganizowaniu renty dla matki bohatera spod Monte Cassino. Niestety nie pomógł pomógł a medale przepadły.